दशैं : नेपालीहरूको महान चाड
नेपाल बहुभाषिक, बहुसांस्कृतिक र धार्मिक विविधताले भरिएको राष्ट्र हो। यस विविधताबीच पनि दशैं सबै नेपालीको साझा र ठूलो चाडका रूपमा मनाइन्छ। दशैंलाई "विजयादशमी" पनि भनिन्छ। यस पर्वको मूल सन्देश भनेको असत्यमाथि सत्यको विजय, अन्यायमाथि न्यायको विजय, अधर्ममाथि धर्मको विजय हो।
१. धार्मिक तथा ऐतिहासिक महत्त्व
दशैंको मूल जड हिन्दू धर्मसँग सम्बन्धित छ।
पुराण अनुसार महिषासुर नामक असुरले देवता र मानवलाई दुःख दिन थालेपछि सबै देवताहरूको शक्तिबाट देवी दुर्गा उत्पन्न भइन्।
दुर्गाले नौ दिनसम्म युद्ध गरेर दशौँ दिन महिषासुरलाई वध गरिन्।
यही दिनलाई असत्यमाथि सत्यको विजयको प्रतीक मान्दै दशमीका दिन विजयादशमीको रूपमा मनाइन्छ।
पर्वका प्रमुख दिनहरू
घटस्थापना : घर–घरमा घट राखेर जमरा रोपिन्छ।
नवरात्र : नौ दिनसम्म देवी दुर्गाका विभिन्न रूपहरूको पूजा हुन्छ।
फूलपाती : सप्तमीका दिन विशेष विधिमा फूलपाती ल्याउने प्रचलन छ।
महाअष्टमी : दुर्गा माताको विशेष पूजा, पशुबली दिने चलन अझै कतै कायम।
महानवमी : शस्त्रपूजा र दुर्गा भवानीको आराधना।
विजयादशमी : घरका जेष्ठले कनिष्ठलाई टिका, जमरा लगाइदिन्छन् र आशीर्वाद दिन्छन्।
---
२. सामाजिक तथा सांस्कृतिक महत्त्व
दशैं केवल धार्मिक पर्व मात्र होइन, समाजलाई जोड्ने अवसर पनि हो।
टाढा रहेका परिवारका सदस्य गाउँ फर्कन्छन्।
नातागोता भेट्ने, टिका–जमरा थाप्ने, आशीर्वाद आदानप्रदान गर्ने चलनले आपसी सम्बन्ध बलियो हुन्छ।
गाउँघरमा मेलापात, देउसी–भैलो, गीत–संगीत, पिङ खेल्ने, चंगा उडाउन जस्ता रमाइलो गतिविधिहरू हुन्छन्।
यसले पुस्तान्तरणमार्फत संस्कृति र परम्परा जीवित राख्छ।
---
३. आर्थिक प्रभाव
दशैंसँगै आर्थिक गतिविधि पनि उच्च हुन्छ।
बजारमा नयाँ कपडा, जुत्ता, मिठाई, मासु, गहना आदिको विक्री बढ्छ।
यातायात, होटल, पर्यटक क्षेत्रमा चहलपहल बढ्छ।
किसानहरूले धान काट्ने, उत्पादन विक्री गर्ने सुरुवात यसै समयमा गर्छन्।
व्यापारी र व्यवसायीहरूको आय बढ्ने हुँदा दशैंलाई “आर्थिक अवसर” पनि मानिन्छ।
---
४. दशैंको बेला हुने दुर्घटना र समस्या
यति ठूलो चाड भए पनि दशैंसँगै विभिन्न दुर्घटना र समस्या पनि देखिन्छन्।
(क) यातायात दुर्घटना
चाडमा यात्रु अत्यधिक हुने भएकाले बस, जीप, माइक्रोहरू क्षमताभन्दा बढी चढाइन्छ।
हतार–हतारमा सवारी साधन चलाउँदा दुर्घटनाको जोखिम बढ्छ।
गाउँ फर्किने यात्रुहरूलाई लामो बाटो, सडक मर्मत अभावले थप समस्या हुन्छ।
(ख) पिङ र खेलकुदसँग सम्बन्धित दुर्घटना
बाँसको ठूलो पिङ खेल्दा सावधानी नअपनाउँदा दुर्घटनाहरू हुने गरेका छन्।
बालबालिका चंगा उडाउन वा बिजुलीको तार नजिक खेल्दा करेन्ट लाग्ने घटना हुन्छ।
(ग) मदिरा सेवन र जुवातास
रमाइलोको नाममा अत्यधिक मदिरा सेवन हुने, झगडा र अपराधका घटनासमेत हुने गरेका छन्।
जुवातासको लतले परिवारमा आर्थिक र सामाजिक समस्या ल्याउँछ।
(घ) पशुबली र वातावरणीय असर
कतिपय स्थानमा अत्यधिक पशुबली दिने चलन अझै विद्यमान छ।
यसले वातावरणीय प्रदूषण, दुर्गन्ध र जनस्वास्थ्यमा असर ल्याउन सक्छ।
(ङ) आर्थिक बोझ
दशैंमा नयाँ सामान किन्नुपर्ने दबाबले धेरै परिवार ऋणमा पर्ने स्थिति हुन्छ।
गरीब तथा विपन्न वर्गलाई दशैं भन्दा पनि खर्च र ऋणको चिन्ता बढी हुन्छ।
---
५. समाधानका उपाय
सरकार र स्थानीय निकायले यातायात व्यवस्थापन कडाइका साथ गर्नु आवश्यक छ।
गाउँ–गाउँमा पिङ जस्ता खेलमा सुरक्षा सचेतना बढाउनुपर्छ।
मदिरा सेवन नियन्त्रण र जुवातास नियन्त्रणका लागि कानूनी कारबाही कडाइका साथ लागु गर्नुपर्छ।
वातावरणमैत्री ढंगले दशैं मनाउने, अत्यधिक पशुबलीको विकल्प खोज्ने प्रयास गर्नुपर्छ।
परिवारमा खर्चलाई सामर्थ्य अनुसार सीमित राख्ने संस्कार विकसित गर्नुपर्छ।
---
६. सकारात्मक सन्देश
यी समस्या भए पनि दशैंको मूल सन्देश भने सधैं सकारात्मक छ।
असत्यमाथि सत्यको विजय।
परिवार, समाज र राष्ट्रलाई एकत्रित बनाउने।
मेलमिलाप, आशीर्वाद र संस्कृतिको पुस्तान्तरण गर्ने।
सबै नेपालीलाई साझा खुशीमा जोड्ने।
Comments
Post a Comment